Κιγιονόρι Κικουτάκε

Κιγιονόρι Κικουτάκε
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη; μητρική γλώσσα	菊竹清訓 (Ιαπωνικά)
Γέννηση	1 Απριλίου 1928; Κουρούμα
Θάνατος	26 Δεκεμβρίου 2011; Ιαπωνία
Χώρα πολιτογράφησης	Ιαπωνία; Ιαπωνική Αυτοκρατορία (έως 1947)
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά; Ιαπωνικά
Σπουδές	Πανεπιστήμιο Ουασέντα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αρχιτέκτονας; διδάσκων πανεπιστημίου
Εργοδότης	Chiba Institute of Technology; Πανεπιστήμιο Ουασέντα
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Τάγμα του Ανατέλλοντος Ηλίου, τρίτη κλάση; βραβείο Ωγκύστ Περρέ (1978)
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα

Ο Κιγιονόρι Κικουτάκε (ιαπωνικά: 菊竹清訓‎‎) (1 Απριλίου 1928 - 26 Δεκεμβρίου 2011) ήταν διακεκριμένος Ιάπωνας αρχιτέκτονας, ιδρυτής του ιαπωνικού κινήματος του Μεταβολισμού^[6] και δάσκαλος και συνεργάτης πολλών σημαντικών Ιαπώνων αρχιτεκτόνων, όπως ο Τόγιο Ίτο (Toyo Ito) και ο Ιτσούκο Χασεγκάουα (Itsuko Hasegawa).

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην πόλη Κουρούμα της Ιαπωνίας, αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο Waseda το 1950 και αποτέλεσε μία από τις εξέχουσες μορφές της σύγχρονης ιαπωνικής αρχιτεκτονικής.^[6] Ήταν γνωστός για τη δράση του στο κίνημα του Μεταβολισμού, στο οποίο ήταν και ιδρυτικό μέλος, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην φιλοσοφία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Διεθνώς έγινε ευρύτατα γνωστός για το έργο του «Θαλάσσια Πόλη» (Marine City Project) το οποίο παρουσίασε το 1958 και αποτέλεσε μέρος του μανιφέστου του μεταβολισμού, που διαμορφώθηκε στην παγκόσμια διάσκεψη World Design Conference η οποία πραγματοποιήθηκε στο Τόκιο το 1960 υπό την διεύθυνση του Κένζο Τάνγκε (Kenzo Tange). Έκτοτε, συνέχισε με ανάλογη δράση, προτείνοντας αντίστοιχα πλωτά συστήματα. Ήδη από τις αρχές του '60, ξεκινάει να παρουσιάζει ως λύση στο πρόβλημα σχετικό με την πυκνοκατοίκηση των αστικών κέντρων, προτάσεις που αφορούν στην ανάπτυξη των πόλεων καθ' ύψος. Μέχρι πρότινος, ήταν πρόεδρος στην επιτροπή έρευνας Hyper Building Research Committee, η οποία συνίσταται από τα πιο αντιπροσωπευτικά ιαπωνικά αρχιτεκτονικά γραφεία και επαγγελματίες, με στόχο τον σχεδιασμό ποιοτικότερων συνθηκών για την πόλη. Ως διευθυντής του δικού του αρχιτεκτονικού γραφείου, Kikutake Architects, παρέμεινε αρκετά δραστήριος στον τομέα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για τα τελευταία 50 έτη. Η αρχιτεκτονική του πορεία, ποικίλει, από ιδιωτικές κατοικίες σε σύγχρονες αστικές αναπλάσεις, από εμπορικά και δημοτικά κτίρια γραφείων μέχρι και σχολεία, μουσεία, αθλητικές και άλλες εγκαταστάσεις. Πέραν από την αρχιτεκτονική του πορεία, δραστηριοποιήθηκε και σε διάφορες τόσο κυβερνητικές όσο και μη κυβερνητικές, καθώς και ακαδημαϊκού επιπέδου οργανώσεις.

Σε συνεργασία με τον Κίσο Κουροκάουα (Kisho Kurokawa), προσκλήθηκε να παρουσιαστεί στην έκθεση της Νέας Υόρκης το 1961 «Οραματισμένη Αρχιτεκτονική», όπου οι μεταβολιστές απέκτησαν διεθνή αναγνώριση. Ο Κικουτάκε συνέχισε το έργο του έως και τον θάνατό του, με τη δημιουργία πολλών δημόσιων κτιρίων στην Ιαπωνία και δίνοντας σημαντικές διαλέξεις διεθνώς. Ήταν ο πρόεδρος και αργότερα ο επίτιμος πρόεδρος της Ιαπωνικής Ένωσης Αρχιτεκτόνων & Συνδέσμου Μηχανικών Κτιριακών κατασκευών.

Αρχιτεκτονική δράση

Ανήκοντας στη 17η γενιά μίας από τις πλούσιες οικογένειες που είχαν στην ιδιοκτησία τους καλλιεργήσιμα εδάφη, ήρθε αντιμέτωπος αρκετές φορές με τον κίνδυνο συχνών πλημμυρών από το ποτάμι Σικούγο, όπου ως κάτοχος της γης είχε υποχρέωση να προστατεύσει τους ενοίκους. Τέτοια βιώματα θα τον παρακινήσουν μάλιστα αργότερα, όταν ακόμη σχεδίαζε τα ριζοσπαστικά του σκίτσα για την κατοίκηση στον ωκεανό ή τις γιγάντιες αποικίες στον αέρα.

Αναφέρει κάποτε στον Κούλχας και τον Όμπριστ ότι όλα ξεκίνησαν το 1947 με τον νόμο Nochi Kaiho, σχετικό με την αγροτική μεταρρύθμιση που ενεργοποιήθηκε από τη Γενική Αμερικανική Διεύθυνση και τον καθαίρεσε από την κυριότητα της γης που είχε κληρονομήσει. «Η αρχιτεκτονική μου είναι η διαμαρτυρία μου, ως πρώην κάτοχος γης, ενάντια στην αποσάθρωση του αγροτικού συστήματος.» Η επιφάνεια της Ιαπωνίας ήταν ήδη εξαιρετικά δύσκολο να κτιστεί εξαιτίας της τεκτονικής της αστάθειας, καθώς το 75% ήταν ορεινή και τα επίπεδα τμήματα ήταν ευάλωτα σε πλημμύρες και τσουνάμι. Με τη σχετική νομοθεσία, το ζήτημα πήρε και πολιτικές προεκτάσεις. Ο Κικουτάκε θα σχεδίαζε καινούργιες επιφάνειες στις οποίες θα ήταν δυνατή πλέον η κατοίκηση-στη γη, στη θάλασσα, στον αέρα. Ονόμαζε αυτές τις επιφάνειες «τεχνητό έδαφος». Κάτι παραπάνω από κάψουλες ή οργανικές μεταφορές της αναπαραγωγής κτιρίων και πόλεων, συνιστούσαν την ιδέα αυτή του τεχνητού εδάφους συγκροτώντας και συνοψίζοντας το έργο των Μεταβολιστών. Ήταν σαφές ότι ο Κικουτάκε καθοδηγούσε την ιδέα αυτή καλύτερα από κάθε άλλο.

Αφού κατασκεύασε κατοικίες για οικογένειες θυμάτων πολέμου, από ξύλο και τούβλα τα οποία ανέσυρε από βομβαρδισμένα κτίρια, ο Κικουτάκε ολοκλήρωσε το δημοφιλές "Sky House" το 1958. Έγινε ένα εργαστήριο για να δοκιμάζει τις θεωρίες του πάνω στο τεχνητό έδαφος και εξυπηρέτησε τελικά τις ανάγκες της οικογένειάς του. Ανεγέρθη πάνω σε στύλους που είχαν ύψος 20 πόδια και πράγματι, το Sky House, φαινόταν κυριολεκτικά να αναρτάται πάνω από την ιαπωνική γη, ελεύθερο από κινδύνους και προσαρμοσμένο στους νέους του κανόνες. Επεκτάθηκε σύμφωνα με τις ανάγκες της οικογένειας και η πρώτη από τις τρεις "κάψουλες" συνδέθηκε στο κάτω τμήμα του σπιτιού για να στεγάσει τα παιδιά -στην πορεία διαπιστώθηκε από τον ίδιο ότι οι κάψουλες ήταν αρκετά μικρές και πιθανότατα περιόριζαν τη δραστηριότητα των παιδιών ενώ όταν ο Βρετανός αρχιτέκτονας Τζέιμς Στίρλινγκ τον επισκέφτηκε δεν μπορούσε να χωρέσει από τη στενή σκάλα μέσα στην κάψουλα.

Το Sky House αποτέλεσε τον κόμβο ποικίλων αρχιτεκτονικών μέσων. Ένα μπάρμπεκιου στο αίθριο κάτω από το κτίριο, το 1958, ήταν η κατάλληλη αφορμή όπου ο Κένζο Τάνγκε για πρώτη φορά περιέλαβε τον Κικουτάκε μαζί με τον συνεργάτη του Κίσο Κουροκάουα και τον κριτικό Νοβόρου Καουάζοε που παρευρίσκονταν εκεί, στη λίστα των Μεταβολιστών. Το 1960, κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Διάσκεψης Σχεδιασμού στο Τόκυο-όπου ο Μεταβολισμός πραγματοποίησε μία πρώτη διεθνή εμφάνιση- το Sky House φιλοξένησε μία αυτοσχέδια ολονύκτια συζήτηση μεταξύ του Λουίς Κάαν και των Ιαπώνων ομολόγων του. Ο Κικουτάκε τοποθετήθηκε πάνω στην τριμερή δομή των αρχών του για την αρχιτεκτονική, εμπνευσμένη από την πυρηνική φυσική: ka (απόσταγμα), kata (ουσία), katachi (φαινόμενο).

Τα υψηλής τεχνολογίας σχέδια του Κικουτάκε, μάλλον έμοιαζαν ουτοπικά αλλά στην πραγματικότητα επρόκειτο για δυστοπικές ετοιμασίες για τα χειρότερα σενάρια. Στο "Μεταβολισμός 1960", το μανιφέστο της ομάδας, ο Κικουτάκε έγραψε: «Είναι λάθος να θεωρείται ότι ο πιο σίγουρος και ασφαλής τρόπος να ζεις είναι η προσκόλληση στη γη.... Ο πολιτισμός των ηπείρων έχει συσσωρεύσει αιματηρές προσπάθειες των ανθρωπίνων σχέσεων που διαμορφώθηκαν στην περιορισμένη γη.» Έργα όπως η "Ocean City" και η "Tower Shaped Community" -σωληνοειδείς πύργοι πάνω από 900 πόδια ψηλοί μέσα στους οποίους κάψουλες συνδέονται σαν φύλλα-ήταν, όπως πίστευε, αναγκαία μέσα σε έναν συνωστισμένο πλανήτη στα πρόθυρα της καταστροφής. Το 1961, με το έργο "Disaster Prevention City", πρότεινε ένα σχεδιάγραμμα για την αντιμετώπιση πλημμύρας στο Κότο του Τόκιο- έναν κάναβο πασσάλων 20 πόδια ύψος, ασφαλή από τα νερά του Τόκιο Μπέι.

Δουλεύοντας πάνω στα σχέδια του Μεταβολισμού και διεξάγοντας διάφορα πειράματα «θαλάσσιας» και «εναέριας» αρχιτεκτονικής, ο Κικουτάκε παρήγαγε πλούσιο έργο. Τη δεκαετία του '60, ολοκλήρωσε το κτίριο διοίκησης Izumo Shrine, το πολιτιστικό κέντρο Miyakonojo, το ξενοδοχείο Tokoen. Στην έκθεση της Expo '70, την αποθέωση του Μεταβολισμού και το αποκορύφωμα της μεταπολεμικής ιαπωνικής οικονομικής και ηθικής ανόρθωσης, ο Κικουτάκε έκτισε τον πύργο της Expo, ένας σκελετός με κινούμενα δίχτυα κατάλληλα προσαρμοσμένα, από τα οποία το κοινό θα είχε τη δυνατότητα να κοιτάξει την πόλη του μέλλοντος. Οι εκθέσεις της Expo τη δεκαετία του '70, ήταν πραγματικά εργαστήρια. Στην Ocean Expo το 1975 στην Οκινάουα, όπου γιορτάστηκε η παράδοση των νήσων από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Ιαπωνία, ο Κικουτάκε είχε πλέον τη δυνατότητα να κτίσει στη θάλασσα. Η «Θαλάσσια πόλη» (Aquapolis/Marine city) ήταν ένα πλωτό σύστημα, παρόμοια με δεξαμενή πετρελαίου στο μέγεθος μιας πόλης. Στο μεταξύ, ο Κικουτάκε ανέπτυξε ένα κατασκευαστικό μόντουλο σε στρώματα, "Stratiform Structure Module", ένας τεράστιος σκελετός σχήματος Α, στον οποίο, ξεχωριστά, προσαρμόζονταν αμερικανικού τύπου μονοκατοικίες.

Από το 1972 έως και το 1992, ο Κικουτάκε αναπαρήγαγε Stratiforms σε όλο το ιαπωνικό αρχιπέλαγος-στη σκιά του βουνού Φούτζι, στο ύπαιθρο, σε πυκνοκατοικημένες πόλεις, σε λεωφόρους και τελικώς, με την "Ecopolis" στη ζούγκλα του Αμαζονίου. Το Υπουργείο Διεθνούς Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας, στην προσπάθεια του να χορηγήσει πιθανές λύσεις στην ανεπάρκεια της Ιαπωνίας σε γη και κατοίκηση, πλήρωσε την κατασκευή ενός πρωτότυπου σε κλίμακα 1:1, το οποίο ο Κικουτάκε υπέβαλλε σε δοκιμές για φωτιά και σεισμό. Η πραγματική ωστόσο κατασκευή ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε. Στην κρίση πετρελαίου του 1973, όπου η ιαπωνική οικονομία δοκιμάστηκε για πρώτη φορά από την περίοδο του πολέμου, ο Κικουτάκε, όπως και οι άλλοι Μεταβολιστές, ανέτρεξε στη Μέση Ανατολή. Πρότεινε πλωτά εργοστάσια στον Τίγρη και τον Ευφράτη στο Ιράκ και την ακτή της Λιβύης. Για την Τζέντα και το Άμπου Ντάμπι σχεδίασε, αν και ποτέ δεν έκτισε, γιγάντια πλωτά ξενοδοχεία. Όταν η Ιαπωνία στη δεκαετία του '80 άρχισε να ανακάμπτει φανερά, με τη χορηγία εταιρίας τηλεπικοινωνιών, ο Κικουτάκε πρότεινε μία άλλη πλωτή πόλη, αυτή τη φορά για να στεγάσει 1.000.000 ανθρώπους. Οι διαχρονικές ιδέες και αρχές του Κικουτάκε αποτέλεσαν επιρροές για κάθε αρχιτέκτονα έως και σήμερα, και ιδίως, τους κοντινότερους σε αυτόν, Τόγιο Ίτο και Ρεμ Κούλχας.

Η ιδεολογία του θα αποτελέσει γόνιμο έδαφος για διάφορες ουτοπικές και οραματικές προτάσεις που θα διατυπωθούν στην πορεία, με αναφορές στην σχέση του ανθρώπου με το δομημένο περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους. Το φθινόπωρο του 2011, σε ηλικία 83 ετών, παρακολούθησε ένα συμπόσιο με συνεργάτες και υποστηρικτές του μεταβολισμού, όπως ο Κεντζι Εκουάν και ο Φουνιχίκο Μάκι, όπου συζητήθηκαν αντίστοιχες θεωρίες. Λίγο πριν αποχωρήσει, ανέβηκε στη σκηνή, κουνώντας χαρακτηριστικά το χέρι του προς το κοινό και δήλωσε: " ήρθατε σήμερα εδώ και ακούσατε όλη αυτή τη συζήτηση γύρω από τον μεταβολισμό, όμως σας παρακαλώ, μην θεωρείτε ότι έχετε αντιληφθεί απόλυτα τα πράγματα. Σας παρακαλώ, μην πιστεύετε γενικά, ότι έχετε αντιληφθεί το οτιδήποτε, ποτέ. "

Η θαλάσσια πόλη (Marine City)

Στη διάρκεια της άνθησης της ιαπωνικής κατασκευής, οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες βρίσκουν κατά κάποιον τρόπο πρόσφορο έδαφος, ώστε να επαναπροσδιορίσουν τη θεωρητική βάση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Ενώ προκύπτουν αρκετές ομάδες, η πιο σημαντική φαίνεται να είναι αυτή που συγκροτεί και συντονίζει ο Κιγιονόρι Κικουτάκε.

Η ιδεολογική του βάση έχει τις ρίζες της στην «θαλάσσια πόλη», έργο που δημοσιεύεται νωρίτερα, το 1958 και αφορά στο σχεδιασμό μιας πόλης στην ιαπωνική θάλασσα. Οι κοινωνιολογικές θεωρήσεις, που το έργο αυτό αντανακλά, έχουν απασχολήσει μέχρι και σήμερα Ιάπωνες αρχιτέκτονες και κριτικούς. Οι αντιλήψεις του Κικουτάκε βασίζονται στον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό του πληθυσμού και ακόμα πιο συγκεκριμένα στην ιδιαίτερη ένταση του φαινομένου στην περίπτωση της Ιαπωνίας, προτείνοντας έτσι τη δημιουργία πλωτών πόλεων.

Ο ίδιος αποδίδει την φτώχεια που επικρατούσε τότε στην Ασία, στην ανισορροπία μεταξύ του πληθυσμού και της αγροτικής παραγωγικότητας. Υποστηρίζει έτσι, ότι σύντομα θα είναι αναγκαίο να καλλιεργηθεί η θάλασσα προκειμένου να υπάρξει αρκετή τροφή για τον πληθυσμό και ότι θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι ωκεανοί θα είναι όχι μονάχα μέρος για να κατοικήσεις αλλά και να ζήσεις. Στο συγκεκριμένο έργο του, παρουσιάζει ειδικά πλοία τα οποία συγκρατούν μία πλατφόρμα από μπετόν σαν σανίδα που πλέει. Τρυπώντας την πλατφόρμα και προεκτεινόμενοι εκατό ή και περισσότερα πόδια κάτω από το νερό, ειδικά διαμορφωμένοι κύλινδροι από μπετόν θα παραλάβουν κατοικίες και άλλες ανέσεις. Ο Κικουτάκε οραματίζεται την ιδέα μιας τεχνητής «γης» σαν μία κατακόρυφη κατασκευασμένη επιφάνεια, παρά σαν ένα οριζόντιο έδαφος. Τα σπίτια κατά αυτόν τον τρόπο θα είναι προσαρμοσμένα στον τοίχο αυτόν και όχι στο έδαφος.

Η πρότασή του διαπραγματεύεται ψηλούς κυλίνδρους από μπετόν, γύρω στα 900 πόδια, οι οποίοι θα στεγάζουν 5,000 ανθρώπους. Η κατασκευή των κυλίνδρων θα γινόταν με τον εξής τρόπο. Ένα εργοστάσιο θα αναλάμβανε την κατασκευή οικοδομικών υλικών. Με τα υλικά αυτά, το εργοστάσιο πρώτα θα ετοίμαζε σε μαζικό επίπεδο, κάθε εγκατάσταση και στη συνέχεια θα εγκαθίστατο το ίδιο μέσα σε έναν τέτοιο κύλινδρο. Όταν θα ολοκληρωνόταν ο κύλινδρος, το εργοστάσιο πλέον θα μετατρεπόταν σε παραγωγή αλλεπάλληλης κατασκευής κατοικιών, οι οποίες θα ανεγείρονταν και στην κυριολεξία θα συνδέονταν κατευθείαν πάνω στην επιφάνεια του κυλίνδρου. Η καθεμία τέτοια μονάδα, η οποία ήταν όμοια ενός φωτογραφικού φακού, ήταν η αναλογία του αρχιτέκτονα με το κυτταρικό τοίχωμα ή τα φύλλα ενός κλαδιού. Το εργοστάσιο τέλος, θα συνέχιζε να εξειδικεύεται και να εξελίσσει τον σχεδιασμό της μονάδας κατοίκησης αντικαθιστώντας τις παλιότερες μετά την φθορά τους.

Η «θαλάσσια πόλη» ήταν ένα από τα πρώτα σημαντικά δείγματα του κινήματος του μεταβολισμού και ουσιαστικά περιέγραφε μία ολόκληρη πλωτή μητρόπολη στον ωκεανό, αυτοτελή, ευέλικτη, καθαρή, ασφαλή από σεισμούς και πλημμύρες και μακριά από την αστική συγκέντρωση στην ενδοχώρα. Ο συνολικός σχεδιασμός στηρίζεται σε τεράστια ατσάλινα δαχτυλίδια διαμέτρου μεγαλύτερης από 2 μίλια, στα οποία οι πύργοι εγκαθίσταντο, προσαρτημένες σε αυτούς 1250 μονάδες κατοικίας, οι οποίες αντικαθίστανται εύκολα, χωρίς να προκαλούν κάποια βλάβη στη συνολική κατασκευή. Οι ένθετοι κύλινδροι θα επέπλεαν πάνω σε πυλώνες, δίνοντας χώρο σε πλούσιες θαλάσσιες καλλιέργειες. Ήταν μια τολμηρή και ριζοσπαστική ιδέα για την εποχή εκείνη, που υπερνικά παραδοσιακές και συμβατικές πεποιθήσεις, φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα βιωσιμότητας, μετακίνησης και εναλλακτικών τρόπων ζωής που απασχολούν μέχρι και σήμερα τους ειδικούς.

Αντιπροσωπευτικά έργα

2005 World Expo, Αΐτσι, Ιαπωνία
2004 Εθνικό Μουσείο Kyushu, Φουκουόκα, Ιαπωνία
1999 Showa Kan
1999 Μουσείο Τέχνης, Σιμέιν, Ιαπωνία
1998 Kitakyushu Κέντρο Πολυμέσων(Multimedia Dome), Τόκιο, Ιαπωνία
Εγκαταστάσεις στην τελετή έναρξης και λήξης στη διάρκεια των χειμερινών ολυμπιακών αγώνων στο Ναγκάνο
Κτίριο γραφείων Kodansha Publishing Co., Τόκιο, Ιαπωνία
1993 Μουσείο Edo-Tokyo,Τόκιο, Ιαπωνία
1988 Δημαρχείο Φουκουόκα, Τόκιο, Ιαπωνία
Producer of Silk Road International EXPO, Νάρα, Ιαπωνία
1987 Ξενοδοχείο SEIYO Ginza, Τόκιο, Ιαπωνία
1982 Μνημείο ειρήνης, Μαλαισία και νησί Μάρσαλ
1979 Tanabe Μουσείο Τέχνης
1976 Matsumi Tower
1975 Aquapolis, πλωτό σύστημα περιπτέρων στην International Ocean Expo '75, Οκινάουα, Ιαπωνία
1971 Floating City Prototype, Χαβάη, ΗΠΑ
1966 Ξενοδοχείο Pacific, Σιγασάκι, Ιαπωνία
1969 Low Income Housing Project, Περού
1963 Πολιτισμικό ΚέντροTatebayashi
1963 Κτίριο Διοίκησης Izumo Shrine, Σιμέιν, Ιαπωνία
1958 Sky House, Τόκιο, Ιαπωνία
1958 Marine City

Βραβεία και διακρίσεις

Ο Κιγιονόρι Κικουτάκε, τιμήθηκε με διακρίσεις τόσο σε τοπικό όσο και διεθνές επίπεδο. Μεταξύ άλλων, σημαντικά ήταν το Βραβείο Ιαπωνικής Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής το 1970 και το βραβείο Auguste Perret της διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων UIA(Union Internationale des Architectes) το 1978.